W tej wsi na Podkarpaciu wydobyto przed laty dwie siekierki. Obecnie, jako zabytki znajdują się w lokalnej szkole

Grabownica Starzeńska. W tej wsi na Podkarpaciu przed laty wydobyto dwie siekierki, które dziś są zabytkami 

Grabownica Starzeńska to malownicza wieś położona na południowo-wschodnich krańcach Polski, w województwie podkarpackim. Administracyjnie należy do powiatu brzozowskiego i gminy Brzozów. Miejscowość znajduje się tuż przy drodze wojewódzkiej nr 886, która łączy Domaradz, Brzozów i Sanok, co czyni ją łatwo dostępną. Jedną z najcenniejszych perełek Grabownicy jest zabytkowy pałac Starzeńskich i Ostaszewskich – budowla z XVIII–XIX wieku, która pamięta czasy świetności dawnych właścicieli ziemskich.

W różnych okresach administracyjnych wieś pełniła ważne funkcje. W latach 1934–1954 oraz 1973–1976 była siedzibą gminy Grabownica Starzeńska, a w okresie 1954–1972 – centrum tzw. gromady. Zmieniały się też województwa, do których należała – od 1945 roku aż do reformy w 1998 była częścią województwa rzeszowskiego, a później krośnieńskiego. Jeszcze wcześniej, przed II wojną światową, należała do województwa lwowskiego.

Wieś położona jest malowniczo nad rzeką Stobnicą, na obszarze Pogórza Dynowskiego. Przez Grabownicę przebiega droga prowadząca z Brzozowa do Sanoka, a także lokalna trasa w stronę Dynowa. Graniczy z miejscowościami Pakoszówka i Lalin od południowego wschodu, z Niebockiem od wschodu, z Humniskami od północy i z Górkami od zachodu. Składa się z kilku przysiółków, takich jak Polana, Folwark, Wieliwiszczyzna, Zakościele, Ksawerów, Dół, Duża i Mała Strona oraz Kopalnia. 

Grabownica ma bogatą historię sięgającą czasów prehistorycznych. Już w okresie neolitu (około 5200–3700 lat p.n.e.) zamieszkiwały ją wspólnoty, o czym świadczą znalezione w okolicy kamienne siekierki – jedna płaska, czworościenna, a druga masywna, o uszkodzonym obuchu. Obie można dziś zobaczyć w miejscowej szkole podstawowej. W późniejszym okresie, w III i II tysiącleciu p.n.e., pojawiła się tu ludność związana z kulturą ceramiki sznurowej, trudniąca się głównie pasterstwem. Potwierdzają to m.in. tzw. toporki „sznurowe” znalezione zarówno w Grabownicy, jak i w sąsiedniej Strachocinie.

Historia, która zasługuje na uwagę. Burzliwe losy Grabownicy Starzeńskiej 

W czasach wpływów rzymskich (ok. 375 r. n.e.), Grabownica była częścią obszaru opanowanego przez kulturę przeworską. Znaleziska archeologiczne z tego okresu – jak cztery fragmenty ceramiki znalezione na tzw. stanowisku trzynastym – świadczą o istnieniu tu osadnictwa. Dzięki kontaktom handlowym z Imperium Rzymskim w okolicy pojawiały się monety, będące dziś cennym źródłem wiedzy o dawnych szlakach handlowych. W Grabownicy odnaleziono największy na terenie powiatu brzozowskiego skarb monet rzymskich – sześć monet z czasów cesarzy Wespazjana, Antoninusa Piusa i Marka Aureliusza. Istniała także siódma moneta z wizerunkiem Tyberiusza, o której wspomina ks. J. Reichel w swojej kronice – niestety zaginęła.

Pierwsze pisemne wzmianki o Grabownicy (wówczas Grabowniczy) pochodzą z 1377 roku, z aktu lokacyjnego wystawionego w Sanoku przez księcia Władysława Opolczyka. Wieś została wtedy nadana Piotrowi, zięciowi Gruszki. Sama nazwa wywodzi się od grabowych lasów, które kiedyś dominowały w okolicy. Obecna forma – Grabownica – pojawiła się w 1646 roku, a od XIX wieku dodano do niej przydomek „Starzeńska”, nawiązujący do właścicieli wsi, rodziny Starzeńskich.

Na przestrzeni wieków wieś przechodziła trudne chwile. W 1498 roku przeszła tędy nawała turecka, a w 1624 roku – dramatyczny najazd tatarski, podczas którego spłonął kościół, domy mieszkańców i plebania. Kolejne nieszczęścia spadły na Grabownicę w formie epidemii (1633, 1652, 1653) oraz powodzi w 1650 roku, która doszczętnie zniszczyła zasiewy i dobytek.

Jednym z najbardziej charakterystycznych obiektów Grabownicy jest wspomniany wcześniej pałac Starzeńskich i Ostaszewskich. Zbudowany prawdopodobnie w XVIII lub XIX wieku, był stopniowo rozbudowywany i modernizowany. To jednokondygnacyjna, murowana z cegły budowla o eklektycznym stylu, z detalami klasycystycznymi i neorenesansowymi, jak choćby kasetonowy sufit w sieni czy dekoracyjne boazerie. Dachy mansardowe, sklepienia kolebkowe, a także zachowane fragmenty oryginalnych parkietów i stolarki – wszystko to dodaje miejscu wyjątkowego klimatu.

Na koniec warto wspomnieć o pomniku Grunwaldu, który stoi przed budynkiem szkoły podstawowej. Wzniesiony w 1910 roku z inicjatywy lokalnej społeczności, upamiętnia 500-lecie bitwy pod Grunwaldem. Na kamiennym cokole znajduje się figura Matki Boskiej, a poniżej – orzeł z rozpostartymi skrzydłami i skute łańcuchy – symbol zniewolenia. Dzieło wyrzeźbił Stanisław Piątkiewicz, a na tablicy umieszczono inskrypcję: „1410–1910 Grunwald”.

ZOBACZ: W tej wsi na Podkarpaciu przed laty wydobyto dwie siekierki, które dziś są zabytkami