Przyczyny depresji u dzieci i młodzieży. Sposoby zapobiegania i leczenia.

Jaka pomoc będzie najlepsza dla dziecka lub nastolatka cierpiącego na depresję?

Istotną rolę w powstawaniu depresji przypisuje się czynnikom genetycznym. Według dostępnych danych na rozwój zaburzenia może wpływać kilkadziesiąt genów, które wchodzą w interakcje ze sobą i z uwarunkowaniami środowiskowymi. Potwierdzeniem tezy o roli przyczyn genetycznych w powstawaniu depresji są wyniki badań prowadzonych wśród bliźniąt. Wykazały one zgodność rozwoju zaburzenia u bliźniąt (jednojajowych) na poziomie 43 proc. do 53 proc.

Ważnym czynnikiem leżącym u podłoża depresji dziecka jest też występowanie tej choroby u opiekunów. Oszacowano, że dzieci depresyjnych rodziców są sześciokrotnie bardziej narażone na rozwój tej choroby niż potomkowie osób zdrowych. Jeśli na depresję cierpi zarówno matka, jak i ojciec ryzyko zachorowania dziecka jest jeszcze większe.

Zaburzenie u rodzica może mieć dwojaki wpływ na dziecko. Po pierwsze stanowi obciążenie genetyczne, a po drugie sprzyja tworzeniu środowiska rodzinnego, niewydolnego pod względem emocjonalnym i społecznym.

Występowanie depresji poporodowej u matki jest dobrze znanym czynnikiem o negatywnym wpływie na rozwój niemowlęcia, zwiększającym ryzyko pojawienia się depresji we wczesnym dzieciństwie.

Depresja dzieci i nastolatków – inne przyczyny biologiczne

Neurorozwojowa koncepcja depresji sugeruje, że czynniki szkodliwe w czasie ciąży i porodu, które wpływają na ośrodkowy układ nerwowy, powodują w przypadku choroby zaburzoną reakcję na stres oraz negatywną emocjonalność.

Znaczenie w rozwoju choroby u młodzieży przypisuje się też zmianom somatycznym i hormonalnym, które mają miejsce w okresie dorastania. Wystąpienie objawów depresji ma też związek ze statusem dojrzałości płciowej (czyli dojrzewaniem wczesnym, o czasie lub późnym). Wiadomo, że wcześnie dojrzewające dziewczęta cechują się znacznie wyższym poziomem objawów depresji niż ich rówieśnice dojrzewające w przeciętnym lub późniejszym czasie. Natomiast u chłopców depresyjność wiąże się z relacjonowanym brakiem męskości.

Istnieją również koncepcje łączące wystąpienie depresji ze spadkiem odporności.

Depresja u dzieci – czynniki rodzinne

Do czynników rodzinnych sprzyjających rozwojowi zaburzenia, poza depresją rodziców, zalicza się występowanie u opiekunów innych problemów zdrowia psychicznego i/lub choroby przewlekłej. Rolę w powstawaniu depresji najmłodszych odgrywa również nadużywanie substancji psychoaktywnych przez rodziców.

Jako możliwe przyczyny choroby u dziecka czy nastolatka specjaliści wymieniają też konflikty w rodzinie, przemoc i nadużycia, zaniedbanie oraz zaburzenia więzi emocjonalnej z rodzicami.

Na zmianę zachowania dziecka w codziennym funkcjonowaniu mogą mieć wpływ konflikty w bliskim otoczeniu, jak m.in. kłótnie rodziców.

Ponadto pojawieniu się depresji sprzyjają negatywne postawy rodzicielskie, brak wsparcia czy dezorganizacja życia rodzinnego.

Do wystąpienia może się też przyczynić rozwód lub śmierć rodziców.

Występowanie depresji a stresujące wydarzenia życiowe

Na powstawanie depresji dzieci i nastolatków wpływają też inne stresujące wydarzenia życiowe o charakterze utraty. Przy czym strata może być abstrakcyjna (np. utrata dobrego okresu w życiu, marzeń, wizji świata, sposobu funkcjonowania) lub realna (np. śmierć przyjaciela, utrata ważnej relacji, samobójstwo w bliskim otoczeniu). Znaczenie dla powstawania depresji mają także inne traumatyczne wydarzenia, m.in. przemoc fizyczna i psychiczna ze strony rówieśników.

Zaburzenie depresyjne - przyczyny związane z osobowością

W rozwoju depresji u dzieci i nastolatków znaczenie ma też osobowość przed chorobą. Do właściwości psychologicznych, które mogą wpłynąć na jej rozwój, zalicza się wysoki poziom lęku, niską samoocenę, wysoki poziom samokrytycyzmu czy perfekcjonizmu oraz poczucie beznadziei.

Zwraca się też uwagę na rolę negatywnego stylu atrybucji (czyli przypisywania sobie winy za porażki) i zniekształceń poznawczych (błędów logicznych w myśleniu, polegających m.in. na bagatelizowaniu pozytywów, wnioskowaniu na podstawie emocji czy postrzeganiu wydarzeń czarno-biało).

Jak leczyć depresję? Diagnostyką schorzenia zajmuje się lekarz psychiatra bądź psycholog. Dostępnymi metodami leczenia jest m.in. farmakoterapia czy terapia rodzinna.

Na rozwój depresji u dzieci i nastolatków mogą mieć również wpływ małe osiągnięcia szkolne.

Depresja nastolatków i dzieci – przyczyny według szkół psychoterapii

Powody powstawania depresji są też wyjaśniane w poszczególnych szkołach psychoterapii. Ich przedstawiciele głoszą następujące poglądy:

• teorie psychodynamiczne: w tym podejściu podkreśla się znaczenie wczesnodziecięcej utraty ważnego obiektu (opiekuna). W nurcie psychodynamicznym za cechy osoby depresyjnej uznawane są karzące tendencje wobec Ja, brak poczucia własnej wartości oraz trudności z osiąganiem autonomii i bliskości w relacjach;
• koncepcje poznawcze: w różny sposób wyjaśniają interakcje między negatywnymi wydarzeniami życiowymi, podatnością poznawczą a wystąpieniem depresyjnych schematów poznawczych dotyczących siebie, otaczającego świata i przyszłości;
• podejście interpersonalne: za istotną w rozwoju zaburzenia uznaje się w nim słabość więzi emocjonalnych i związków społecznych oraz poczucie osamotnienia. Według psychoterapeutów tego nurtu istotne dla powstania depresji są też trudności w funkcjonowaniu społecznym, np. w komunikowaniu się.

Syntezę wszystkich podejść stanowi model rozwojowy depresji.

Jak pomóc choremu na depresję

„Nie histeryzuj”, „weź się w końcu w garść” – to najgorsze, co może usłyszeć chory na depresję. On naprawdę cierpi. Nie udaje, nawet, jeśli nie rozumiemy, skąd wziął się u niego ten głęboki smutek – przecież nie wydarzyło się w jego życiu nic złego. Wcale nie musiało. Jak więc pomóc choremu i walczyć z depresją?

Jak walczyć z depresją?

Wywieranie presji na chorego na depresję, „by wziął się w garść” z całą pewnością mu nie pomoże, a może nawet zaszkodzić. Chory poczuje się jeszcze bardziej sfrustrowany, niezrozumiany i osamotniony.

Jak w takim przypadku pomóc osobie cierpiącej na depresję? Istotne jest, aby namówić ją do podjęcia leczenia. Takie działanie będzie dla niej bardzo pomocne. Choroba sama nie minie.

Jak walczyć z depresją?

Najważniejszą rolę w leczeniu depresji odgrywa psychiatra. Przepisze leki, bez nich raczej się nie obejdzie. Sama psychoterapia może okazać się nieefektywna.

Osobom chorym, które mieszkają w małej miejscowości i nie mają dostępu do psychiatry, leki może przepisać również lekarz rodzinny.

Aktualnie, na rynku dostępnych jest ponad 40 różnych leków przeciwdepresyjnych, w tym również te, nowej generacji.

Chorzy często podchodzą nieufnie do terapii farmakologicznej, obawiając się, że leki spowodują otępienie czy zniekształcą obraz rzeczywistości. Nowoczesne leki antydepresyjne są jednak w pełni bezpieczne i nie wywołują takich skutków ubocznych.

Kluczowe jest jednak to, że wszystkie leki tego typu zaczynają działać dopiero po 2-3 tygodniach od rozpoczęcia ich przyjmowania. To krytyczny moment, pacjent zaczyna się leczyć, co wymaga od niego wysiłku, a nie widzi szybkich efektów.

To często powoduje, że rezygnuje z przyjmowania leków. Istotna jest tu rola bliskich, którzy powinni czuwać nad chorym na depresję, aby nie przerwał leczenia.

Przerwanie przyjmowania leku może spowodować, że stanie się on nieskuteczny, jeśli chory zdecyduje się kontynuować terapię w przyszłości.

Psychoterapia

Jednak leki to nie wszystko. Warto równocześnie rozpocząć psychoterapię, która działa wspomagająco.

W naprawdę ciężkich przypadkach, szczególnie, kiedy pojawiają się myśli samobójcze, może być konieczne umieszczenie chorego w szpitalu.

Co się dzieje jeśli leki i psychoterapia nie pomagają? Zdarza się to niemal w co trzecim przypadku, bowiem 30 proc. depresji to depresje lekooporne. Nie oznacza to jednak, że nie ma już innej drogi ratunku osoby chorującej depresję. Wtedy lekarz może zdecydować o zastosowaniu metody ECT czyli terapii elektrowstrząsowej.

Współcześnie jest to skuteczna i bezpieczna metoda. Pacjent nic nie czuje, poddawany jest znieczuleniu ogólnemu. Leczenie ECT stosuje się w lecznictwie szpitalnym, gdzie możliwe jest stałe monitorowanie chorego na depresję i zapewnienie mu najwyższego poziomu bezpieczeństwa podczas zabiegu.

Co pomaga na depresję?

Odpowiednie leki i psychoterapia to podstawa. Jednak leczenie to można dodatkowo wspomóc. Jedną z metod jest fototerapia - cykliczna ekspozycja chorego na światło o odpowiednim natężeniu. To bezpieczna i skuteczna metoda stosowana najczęściej w przypadku depresji sezonowej, czyli obniżeniu nastroju w czasie jesienno-zimowym lub zimowo-wiosennym.

Choremu na depresję może pomóc również ruch. Nie chodzi o wycieńczające treningi, wystarczy namówić chorego na spacer. Ważne, aby wyszedł z domu. Podczas aktywności fizycznej w organizmie uwalnia się serotonina, określana hormonem szczęścia.

Aktywność fizyczna może być dobrą formą, która pomaga w leczeniu depresji.

Osobie chorej na depresję często brakuje energii, dlatego wskazany jest jedynie umiarkowany wysiłek. Lekarze obrazowo zalecają takie tempo marszu, by człowiek podczas niego mógł mówić bez zadyszki, ale już nie mógł śpiewać.

Depresja a dieta

W zaburzeniach nastroju pomocna może być również odpowiednia dieta, która wpływa na poziom serotoniny w organizmie. Zbilansowana dieta zapewnia mózgowi odpowiednią ilość glukozy i zapobiega wahaniom cukru we krwi, które wpływają na nastrój.

Co zatem należy jeść? Węglowodany złożone, które powoli wchłaniają się z przewodu pokarmowego, a więc wolno i stabilnie dostarczają glukozę. To np. pełnoziarniste pieczywo czy makarony, brązowy ryż, kasza. Warto unikać cukrów prostych. Na śniadanie lepiej zjeść kanapkę z ciemnego pieczywa z białym serem i warzywami bądź płatki owsiane niż miód czy dżem.

Podniesienie poziomu hormonu szczęścia zapewnią też ryby, nasiona dyni, jajka, awokado i banany.

Chorzy powinni natomiast unikać serów żółtych, topionych. Należy powstrzymać się od spożywania alkoholu.

Ryzyko depresji zwiększają tłuszcze nasycone i trans, natomiast oliwa z oliwek i orzechy działają ochronnie.

Depresja a pomoc rodziny

Jak osobie chorej może pomóc rodzina, która zwykle czuje się takich sytuacjach bezradna? Wystarczy być w pobliżu bliskiej osoby, okazać zrozumienie i współczucie. Bardzo ważnym elementem jest także pomaganie w codziennych czynnościach i nie pytanie się co chwilę o stan samopoczucia.

Jeśli udało się nakłonić chorego do leczenia, jest on pod opieką psychiatry i psychoterapeuty, ale jego stan się nie poprawia, pojawiają się wręcz myśli samobójcze, należy rozważyć umieszczenie chorego w szpitalu.

Jak pomóc osobie z depresją?

To bardzo trudny krok, szczególnie, jeśli dzieje się on wbrew woli chorego. Pamiętajmy jednak, że osoba chora na depresję ma zaburzone postrzeganie rzeczywistości, a w ten sposób możemy uratować jej życie. W takich sytuacjach o umieszczeniu w szpitalu decyduje psychiatra i sąd.

Źródła:

I. Grzegorzewska, L. Cierpiałkowska, A. R. Borkowska red., Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży, Warszawa 2020, s. 416-424

M. Janas-Kozik, T. Wolańczyk red., Psychiatria dzieci i młodzieży, Warszawa 2021, t. 1, s. 480-481

W. Radziwiłłowicz, Depresja u dzieci i młodzieży. Analiza sytemu rodzinnego – ujęcie kliniczne, Kraków 2010, s. 113-126