Komańcza - królewska wieś na Podkarpaciu
Komańcza to wieś położona w południowo-wschodniej Polsce, w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza. Miejscowość usytuowana jest w Dolinie rzeki Osławicy oraz potoku Barbarka, dawniej znanego jako Kumaniecki Potok. Komańcza pełni funkcję siedziby gminy o tej samej nazwie. Komańcza, jako wieś królewska miała swoje miejsce na mapie ziemi sanockiej województwa ruskiego na przełomie XVI i XVII wieku. W drugiej połowie XVII wieku należała do starostwa krośnieńskiego. W latach 1954–1972 Komańcza była siedzibą gromady, a w latach 1975–1998 przynależała do województwa krośnieńskiego. Miejscowość znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego, a pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1512 roku, kiedy to była znana jako Komanycza lub Crziemyenna.
Lustracja królewszczyzny z 1565 roku wykazała, że w Komańczy mieszkało 21 rodzin, które uprawiały 11 i 3/4 łana ziemi, w tym jeden łan należący do kniazia oraz jeden do popa. Po najazdach wojsk siedmiogrodzkich Jerzego II Rakoczego w 1657 roku, wieś została poważnie zniszczona, a liczba mieszkańców znacznie spadła. Dalsze grabieże miały miejsce w 1686 roku, kiedy to węgierscy tołchaje ograbili mieszkańców.
Polecany artykuł:
Burzliwa i bogata historia Komańczy
W latach 1340–1772 Komańcza znajdowała się na obszarze ziemi sanockiej w województwie ruskim Korony Królestwa Polskiego, a po I rozbiorze Polski w 1772 roku weszła w skład zaboru austriackiego, znanego jako Galicja. Przez wiele lat była częścią cyrkułów leskiego i sanockiego, a w 1849 roku miała miejsce bitwa partyzantów polskich z wojskami austriackimi. W drugiej połowie XIX wieku Komańcza była w posiadaniu Alfreda Lubaczewskiego, a w 1911 roku własnością Józefa Mikołaja Potockiego, który dysponował 497 ha ziemi. W listopadzie 1918 roku łemkowska społeczność z Komańczy i okolicznych miejscowości, pod wpływem agitacji ze strony rządu Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, zdołała przejąć kontrolę nad liniami kolejowymi i ogłosić powstanie tzw. Republiki Komańczańskiej, na czele której stanął miejscowy kupiec Andrij Kyr. Samozwańcza republika przetrwała do rozpoczęcia ofensywy Wojska Polskiego w styczniu 1919 roku.
W okresie międzywojennym w Komańczy stacjonował komisariat Straży Granicznej. Przed II wojną światową wieś charakteryzowała się zróżnicowaną strukturą etniczną, była zamieszkiwana przez Polaków, Łemków i niewielką społeczność żydowską. W czasie wojny, niemiecka okupacja doprowadziła do zagłady większości żydowskich mieszkańców, a ludność łemkowska w dużej mierze została wysiedlona. Do 12 września 1939 roku Komańcza była garnizonem Batalionu KOP „Komańcza”. W 1939 roku batalion ten walczył w obronie przed agresją, a wielu Żydów zostało wywiezionych przez Niemców do obozów zagłady. Od października 1939 do sierpnia 1944 wieś była siedzibą urzędów gminy w powiecie sanockim. Obecnie warto zwiedzić miejsce katastrofy samolotu z czasów II wojny światowej.
Po wojnie, w 1945 roku, na bazie 34. pułku piechoty utworzono 38. Komendę Odcinka Komańcza, która działała w ramach 9. Oddziału Ochrony Pogranicza. W latach 1945–1946 doszło do tragicznych wydarzeń, w wyniku których ukraińscy nacjonaliści zamordowali 11 Polaków, w tym dwie nauczycielki. Po zakończeniu operacji „Wisła” w 1947 roku liczba Łemków i Ukraińców w Komańczy znacznie się zmniejszyła, a wieś stała się praktycznie jednolita narodowościowo.
Komańcza była także miejscem internowania prymasa Polski, kardynała Stefana Wyszyńskiego, od 29 października 1955 do 28 października 1956 roku. W klasztorze sióstr Nazaretanek znajduje się izba pamięci poświęcona temu wydarzeniu.
ZOBACZ: KOMAŃCZA - WIEŚ NA PODKARPACIU, KTÓRA MA BURZLIWĄ HISTORIĘ
